Van wie is het feest?

Advent 2021: Afl. 25.

Mijn torenkamertje, mijn kelder…, vandaag is mijn studeerkamer het lanceerplatform van mijn kerstoverdenkingen 2021. En verder kom je niet hoor! Je blijft uit mijn keuken (het kerstmenu blijft geheim) en ook de slaapkamer is taboe. Maar dus de studeerkamer… wat vinden we daar? Wel, alvast allerlei weetjes en gedachten vanuit verschillende al dan niet weten-schappelijke bronnen. Maar het is dus wel concrete info die ons kan helpen om Kerstmis iets beter zijn (of is het haar) plaats te geven in ons leven. Drie dagen scheiden ons nog van Kerstmis, drie dagen die ik met kerstfeiten en – gevoelens wil opvullen. Ben je gereed?

Eergisteren kreeg ik een artikel aan dat was geschreven door de Joodse journalist John Enarson die zich afvroeg waarom er steeds meer christenen zijn die geen Kerstmis meer vieren.

De man schrijft voor het onafhankelijke maar Bijbels geïnspireerde blad (en de gelijknamige site) Israël 365 News. Of het waar is dat steeds meer christenen geen Kerst meer vieren weet ik niet. Ik durf het zelfs te betwijfelen. Maar ik volg hem wel als hij bedoelt dat veel christenen Kerstmis niet meer op de traditionele manier willen vieren.
John Enarson schrijft, en ik citeer even gemakshalve: “Zij (die christenen die niet meer vieren dus) doen dat vanuit een diep verlangen om op een respectvolle manier met Jezus en Gods Woord te blijven omgaan. Ze willen Kerstmis niet langer vieren op een manier die verkeerd begrepen kan worden of die uitdagend kan zijn tegenover hun familieleden of hun kerkgemeenten… Ze willen de Zoon van God en Zijn overgave aan de mensheid niet gemini-maliseerd zien.”

Een geschiedenislesje
Misschien is het goed hier toch even wat achtergrond bij te schilderen. Er zijn heel veel bronnen op het internet en Google, meestal speculatieve amateur-bronnen, die Kerstmis van duiding willen voorzien. Maar het is beter ons op meer wetenschappelijk betrouwbare bronnen te richten, bijvoorbeeld op zo’n duidelijke en meer officiële bron over de geschiedenis van Kerstmis als bibelfragan.com (The Bible Question). *
Deze site heeft zo’n 90.000 maandelijkse bezoekers. Het is niet zo dat deze site een bepaald credo promoot, ze wil alleen maar zo objectief mogelijk zijn. Als een soort levend Bijbels woordenboek, in de eerste plaats voor studenten maar uiteindelijk voor iedereen die concrete en gedetailleerde antwoorden zoekt op vragen over de Bijbel.

Zoals op deze vraag: “In welke eeuw werd Jezus’ geboorte voor het eerst gevierd, en waarom specifiek op 25 december?”.
Antwoord: Gedurende de eerste 300 jaren dat de christelijke kerk bestond werd de geboorte van Jezus nergens gevierd. Daar waren drie redenen voor. Ten eerste: Jezus geboortedatum wordt nergens in de bijbel vermeld. Ten tweede: in de Bijbel wordt alleen geboortefeesten van ‘slechte’ mensen herdacht, nergens van ‘goede’ mensen. En ten derde: In het heidense Romeinse Rijk dat Israël bezet hield werden wel geboortefeesten gevierd, maar alleen die van heidense afgoden.
Toen Jezus geboren werd heerste dat Romeinse rijk over bijna heel Europa en het Midden-Oosten. In Rome was de oppergod Saturnus. In het midden van de winter werd er een groot, dagenlang durend feest gevierd tot zijn eer.
Dat heette de Saturnalia en duurde van 7 tot 24 december. Men at en dronk, kwam met vrienden samen en gaf mekaar geschenken. De 25ste december was dan de laatste en de grootste feestdag van allemaal. Ondertussen spreidde zich ook een andere godsdienst uit over Rome. Die kwam uit het oosten (Syrië, Perzië) en had uit de oude Babylonië de zonnegod Shamash geleend. De belangrijkste dag van die godsdienst was de dag dat de wedergeboren werd en opnieuw hoger aan de hemel ging staan na maandenlang steeds gezakt te zijn. Die godsdienst kreeg steeds meer aanhangers in Rome en na verloop van tijd – en na een Romeinse keizer op een slagveld tot hem bad en de overwinning behaalde werd hij de belangrijkste afgod met de naam ‘Sol Invictus’. Er werd beslist een grootste tempel voor hem te bouwen, en in het jaar 273 n/c was hij gereed en werd hij officieel in gebruik genomen, netjes op de dag van de winterzonnewende, op… 25 december. We gaan 50 jaar verder in de geschiedenis. De Romeinse keizer Constantijn werd een aanhanger van de christelijke leer. Hij was oorspronkelijk ook zo’n zonneaanbidder als de meerderheid van de Romeinen, en hij zat in zijn maag met de vraag wat hij moest doen met die Saturnaliafeesten. De christenen rondom hem wilden natuurlijk dat hij die zonnereligie zou uitbannen, maar dat weigerde hij. Dat was te gevaarlijk. Hij wilde geen godsdienstoorlogen in zijn land. Dus werd er een compromis gesloten. Waarom de dag van de wedergeboorte van de zon niet ombuigen naar het geboortefeest van “de zon der gerechtigheid”, naar “het Licht van de Wereld” – Christus? Op die manier ging alle eer naar de Christus en werd conflict erover vermeden. Het kon er alleen maar toe leiden dat meer en meer mensen het christendom zouden gaan onderzoeken en misschien belijden. Eens deze beslissing was genomen en de omslag bij de zowat miljoen Romeinen die in de stad woonden zonder problemen had plaatsgevonden, werd het geboortefeest van Jezus uitgerold over de hele rest van het Romeinse keizerrijk. In het Oost-Romeinse rijk bijvoorbeeld werd het feest officieel ingevoerd in 380 n/C, in Asia Minor in 382 n/C, en in Egypte rond het jaar 430 n/C. In Europa groeide aanvaarding gradueel omdat hier verschillende godsdiensten waren. In het Hoge Noorden bijvoorbeeld waar de zonnefeesten al eeuwenlang gevierd werden, duurde het het langste.Trouwens in Zweden waar die Midwinterfeesten ‘Jul’ (Wiel) heetten, heet vandaag Kerstmis nog altijd ‘Jul’.

Maar er is nog een ander aspect aan deze geschiedenis. De kerk heeft deze feestdag geadopteerd binnen een grote paradigmaverschuiving, een proces waarbij ze zich heel doelbewust heeft afgesneden van zijn Joodse wortels en van Gods eigen kalender, om zo een eigen identiteit en een eigen culturele invloed te creëren. De meeste chistenen van vandaag beseffen dat niet. Anderen, die het verband met die heidense aspecten wèl beseffen vinden het van geen belang. Volgens hen is het een ongelukkig samenvallen van feiten, maar had de kerk gelijk met de keuzes die ze destijds maakte. Volgens hen zijn de afgodische aspecten van de zaak een ongelukkig zij-aspect van wat er gebeurd is, zijn de keuzes die er gemaakt zijn om de afgodendiensten te vervangen door èchte erediensten terecht gebeurd, en blijven ze erbij dat dit niet betekent dat de kerk de afgodendiensten van toen de kans gegeven heeft om aan bod te komen. De aanvallen op Kerstmis zijn dan ook vaak eerder gericht tegen Jezus en tegen de hele Judeo-christelijke erfenis. Men zegt dan dat de wortels van Kerstmis de realiteit van vandaag niet weergeven. Dat is niet onbelangrijk, dit gaat niet om triviale feiten. Dit gaat vaak om de kern van ons geloof als ultiem onverenigbaar met Bijbelse geloofsaspecten over meerdere ernstige redenen. De Bijbel zelf gaat lijnrecht in tegen dit soort syncretisme. Om meer te weten over hoe God denkt over het overnemen en aanpassen van dergelijke heidense rites moet je bijvoorbeeld Deut. 12:1–5,30–31 eens lezen.
Of Deut 12, 30-32 waar staat: “Neem u er dan voor in acht, dat gij u niet laat verleiden na hun verdelging hun voorbeeld te volgen, en dat gij hun goden niet zoekt, zeggende: hoe dienden deze volken hun goden? Zo wil ik het ook doen. Niet alzo zult gij de Here, uw God, dienen; want al wat des Heren gruwel is, wat Hij haat, doen zij voor hun goden; zelfs hun zonen en hun dochters verbranden zij voor hun goden met vuur”.
De vraag is niet wat wij denken van deze vraag, maar wat God ervan denkt en gezegd heeft in Zijn woord.
Misschien toch even enkele bedenkingen hierrond. Het gaat dus niet over hoe wij over dit aspect denken, maar over hoe God erover denkt, wat Hij erover gezegd heeft in Zijn woord. En dan komen we toch enkele bedenkingen tegen. Bijvoorbeeld:
1. Vele ongelovigen kennen deze achtergrond en gebruiken die om te spotten met ons geloof.
2. In het verdere verleden vierde er eigenlijk niemand Kerstmis op de manier zoals het vandag gebeurt. Waarom dan wij?
3. Om het even hoeveel positieve aspecten er aan de huidige manier van Kerstmis vieren zijn, het resultaat op de mensen in onze omgeving lijkt in zijn geheel eerder negatief dan positief.
4. Denk eens over het volgende na: Hoe komt het dat ongelovigen niet wantrouwig zijn over het feit dat de seculaire wereld die het Evangelie eigenlijk fundamenteel haat, Kerstmis wèl enthousiast viert?
Dit zijn enkele redenen waarom mensen beginnen om afstand te nemen van de kerstvieringen zoals ze vandaag gevierd worden. Ze missen het respect voor de Heer en Zijn woord.

Zijn de feesten rondom Kerstmis zo’n belangrijk aspect van die dag? Neen. Steeds meer mensen vinden het belangrijk om Kerstmis te vieren rondom datgene waarom het gaat: om Jezus. En alles wat daarrond, historisch of anderzijds een rol speelt is meegenomen,

Nog zo’n vraag, ook gesteld in Japan: over wat kerstmis betekent in de rest van de wereld. Een televisie-interviewer vroeg aan een voorbijgangster in Tokio: “Wat betekent Kerstmis voor jou?” Ze lachte even en antwoordde: “Ik weet het niet. Misschien de dag dat Jezus stierf?” Neen, ze was verkeerd, maar misschien was er inderdaad wel enige waarheid in haar antwoord.

Nog zo’n gedachte! Hoeveel/hoe weinig mensen eren deze dag, de dag dat Jezus geboren werd? Maar anderzijds, hoe weinigen houden zich aan Zijn voorschriften? Ja, het is gemakkelijker zich aan Zijn feesten te houden dan aan Zijn voorschriften!

Moe of niet, emotionele ervaringen over Kerstmis blijven vooraan staan. En maar goed ook. Zoals bijvoorbeeld in onderstaand gedicht:

Ik ben moe Heer…
Me steeds haastend, steeds rennend,
Opgejaagd zijn, overbevraagd,
Waarom heeft deze race
Zin?

Horend, kijkend,
Slecht nieuws incasserend
Een wereld in vuur
Leidersschap-missend.

Vanalles wensend, klagend
Elke dag pijnlijk nieuws
Eenvoudige taken
Die alle energie opzuigen.
Werkend, financiële winst scorend,
Verlangend naar veiligheid
Maar diepe pijn daar onderin.

En mijn visie
Gefocused naar daar beneden
Geobsedeerd
De Zoon afblokkend.

En dan me herinnerend
Kiezend, neerdalend in de diepte
Het doel bereiken
Zo kleintjes;
Maria’s blijdschap
Groeiend, vermeerderend
Dag na dag
In een nederige omgeving
Roepend, genezend,
Liefdevol ontmoetend,
Lerend,
Doelgerichte tijding,
Wetend,
Maar toch de berg beklimmend.
De scherpe pijn voelend
Van de zweep, van het woord
Verlaten, alleen,
Gods Kind? Absurd, niet?
Alles toelatend,
Genageld, doorstoken, opgehangen
De drempel overschrijdend
Maar de redding haalde het.

Nog enkele losse bedenkingen voor vandaag:
Er is een nieuwe trent aan het opkomen die de hele Kerstviering onderstboven wil gooien. Lètterlijk ondersteboven wil gooien. De trent komt – hoe kan het anders – overwaaien vanuit de Verenigde Staten. Een firma uit New York met de naam Hammacher Schlemmer, biedt een unieke kerstversiering aan: de ‘ondersteboven kerstboom’. Hij is zo’n 2 m hoog en is behangen met liefst 200 kerstlichtjes. Dit hoogtechnologisch wonder kan de uwe zijn voor 599,95 $ of zowat 45 €. Volgens de website van het bedrijf is de bedoeling van de ondersteboven staande kerstboom: “Om het gemakkelijker te maken om de boom te versieren omdat de versieringen nu niet in de onderstaande takken kunnen terecht komen, maar vrij naar beneden hangen, en is er bovendien onder de bomen veel meer plaats om pakjes onder te leggen. Een andere website: ”ChristmasTreeForMe.com” biedt al verscheidene soortgelijke bizarre bomen aan en ook daar vind je als verantwoording ervoor steeds hetzelfde: “Meer plaats voor cadeautjes op de vloer eronder”.

Nog eentje: Twee dames stopten voor de etalage van een winkel in de kerstperiode. Midden tussen alle kerstprullaria stond een klein kribbetje met daarin een klein Jezusbeeldje. Zei de ene vrouw tegen de andere: “Nu is het ver gekomen. Nu wil zelfs de kerk gebruik maken van het kerstfeest.”

Tot slot: Enkele jaren geleden liet de aartsbisschop van New York naar aanleiding van Kerstmis reclameborden plaatsen tegen de gevels van de huizen. Daarop stond heel eenvoudig: “Kom naar huis!” Is dat ook niet onze boodschap voor de buitenwereld? Kom naar huis, om het even wat ge uitgestoken hebt, om het even hoe lang ge niets meer met God te maken hebt gehad… Kom naar huis, naar die stal in Bethlehem, naar ons als de bood-schappers van de Baby die daar geboren werd. Diè thuis is voor iedereen. Zelfs voor occulte wijzen die vanuit het oosten naar België zijn gekomen. Want de echte thuis van het Kerstekind is het hart van mensen die Hem toegang willen geven.

 *”Bibelfrågan”, www.bibelfragan.com(http://www.alltombibeln.se/bibelfragan/jul.htm), als je hier klikt, kom je op een vertaling in het Engels terecht).

 Karel Buntinx